Książę niezłomny

Policjant, który w piątek 8 czerwca 1956 r. zatelefonował do nowojorskiego biura Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa, precyzyjnie opisał okoliczności tragicznego zdarzenia, ale miał problem z wymówieniem nazwiska denata. – Mr Likon? Któż to, na Boga, jest Mr Likon? – zastanawiała się ściskająca słuchawkę Maria Babicka, zanim zrozumiała, że chodzi o wielkiego polskiego poetę. I że to właśnie on „między godz. 1.35 a 1.45 po południu wypadł albo wyskoczył” z wysokiego piętra hotelu Henry Hudson, ponosząc śmierć na miejscu. 

Felieton z tygodnika "wSieci" nr 23/2016

Rys. Zdzisław Czermański

Dla emigracji niepodległościowej Jan Lechoń był żywą legendą. Nie tylko jako skamandryta kojarzący się z narodzinami II Rzeczypospolitej i jako autor „Karmazynowego poematu” z arcydzielnymi wierszami o Maurycym Mochnackim („Uciekać! Krew pachnie w tej sali!!!”) czy Józefie Piłsudskim („A on mówić nie może. Mundur na nim szary”). I nie tylko jako twórca przedwojennych szopek politycznych oraz attaché kulturalny ambasady polskiej w Paryżu. Cywile i żołnierze, którzy po Jałcie odrzucili pokusę powrotu do zawłaszczonego przez Sowietów kraju, cenili Lechonia głównie za podtrzymywanie na duchu „pielgrzymstwa polskiego”. Poeta, którego wybuch wojny zastał we Francji, bez żadnych wymówek oddał bowiem swoją twórczą energię ukochanej Ojczyźnie. W Nowym Jorku, do którego przypłynął w sierpniu 1941 roku, natychmiast zaangażował się w prace niepodległościowych instytucji. Jako redaktor i publicysta „Tygodnika Polskiego” z pasją wysławiał bohaterstwo polskiego żołnierza, bronił polskości Wilna i Lwowa, piętnował zdradę tzw. aliantów i „wzgardziwszy wawrzynem z kusicielskiej dłoni”, rzucał klątwy na komunistów. Jak sam wspominał pod koniec życia, w trakcie jednego z publicznych wystąpień tak się zagalopował, że stwierdził: „Polacy nie boją się nikogo, nawet Boga!”. Ale szybko wybrnął z tej sytuacji, dodając: „...bo Go bardzo kochają”.

Rozchwiany emocjonalnie w życiu prywatnym (ciężkie depresje, ciągłe wyrzuty sumienia, lęki i obsesje), w służbie wygnańczej wspólnocie okazał się Lechoń prawdziwym „księciem niezłomnym”. Nawet jego skok w przepaść nie był ucieczką od zbiorowych zobowiązań, lecz patetycznym gestem na miarę tych polskich dowódców – choćby z kampanii wrześniowej – którzy woleli odebrać sobie życie niż utracić honor. W krajowej prasie informacje o samobójczej śmierci Lechonia, gęsto podlane propagandowym sosem, sąsiadowały z pochwałami Stanisława Cata-Mackiewicza, który po wielu latach spędzonych na emigracji zdecydował się wrócić do Warszawy na służbę władzy ludowej. Autor „Lutni po Bekwarku” wybrał, mimo wszystko, bardziej honorowe rozwiązanie.

Dziś państwo polskie – z tajemniczych względów – nie chce pamiętać o legendzie „księcia niezłomnego”. Zbliżająca się 60. rocznica nowojorskiej tragedii nie skłoniła większości parlamentarnej do proklamowania Roku Jana Lechonia. Po autorze „Arii z kurantem” zostały jednak emigracyjne wiersze, które dla gen. Władysława Andersa (niósł trumnę poety podczas jego pogrzebu) i tysięcy Polaków rozsianych po świecie były prawdziwą świętością: „Pieśń o Stefanie Starzyńskim”, „Legenda”, „Matka Boska Częstochowska”, „Iliada”, „Rejtan”, „Marsz 2-go Korpusu”, „Monte Cassino”, „Przypowieść” czy dedykowany duchowi Piłsudskiego utwór „Do Wielkiej Osoby”. Lechoń, który zaczynał swoją poetycką drogę od buntowniczego zaklęcia: „A wiosną – niechaj wiosnę, nie Polskę zobaczę”, kończył ją jako kapłan w „narodowym pamiątek kościele”. Ojczyzna, której „nie było i nie ma na mapie”, wcieliła się w natchnionego epigona romantycznych wieszczów.

Jest wiele patriotycznych wierszy Lechonia, które powinniśmy recytować z pamięci. Do mnie jednak najsilniej przemawia liryczna „Stara Warszawa”:

Czuję, płynie przez okno zapach dawnych kwietni, 
Widzę meble pluszowe, jedwabne poduszki, 
A ja z Stasiem Balińskim, obaj siedmioletni, 
Śpiewamy w chórze dzieci piosenkę Moniuszki.

Zawsze gdy powtarzam w myślach ten fragment, marzę, że na Rynku Nowego Miasta, w pobliżu miejsca, gdzie Lechoń się urodził, stanie kiedyś pomnik poety we fraku i cylindrze, a przechodząca „paniusia” wskaże go palcem i – jak przed wojną – powie do koleżanki: „Moja Pani! Jakie to ludzie są na świecie!”.

A poza tym uważam, że Pałac Kultury i Nauki im. Józefa Stalina musi zostać zburzony.

Posłuchaj audycji radiowej "Dwójki" z okazji 60. rocznicy tragicznej śmierci Jana Lechonia