wtorek, 30 stycznia 2018

Olbrzym powstaniec

Wzgórze „Polak” wciąż żyje w pamięci pokoleń, jakby biło w nim wielkie, podziemne serce. 

"Gość Niedzielny" nr 4/2018

Spośród niezliczonych miejsc pamięci o bohaterach powstania styczniowego jedno szczególnie mocno działa na wyobraźnię. To roztoczańskie Wzgórze „Polak”, gdzie 3 września 1863 r. rozegrała się bitwa pod Panasówką. W szeregach partii Marcina „Lelewela” Borelowskiego walczyło tam ogółem 800 żołnierzy, stanowiąca rezerwę partia Kajetana „Ćwieka” Cieszkowskiego liczyła 400 powstańców. Czterotysięczne siły carskie miały znacznie większy potencjał militarny. Major Mikołaj Sternberg rozpoczął batalię w imperialnym stylu: od kanonady z czterech dział i ataku piechoty, ale wieczorem mina mu zrzedła. Brawurowe kontrnatarcie kawalerii i kosynierów zmusiło Moskali do odwrotu. Na polu bitwy poległo 35 powstańców, 17 zmarło później z odniesionych ran. Straty Rosjan okazały się dziesięciokrotnie wyższe.

W skład powstańczych oddziałów wchodzili zarówno nasi przodkowie, jak i ochotnicy z Węgier. A jednak na cześć zwycięzców wzgórze otrzymało wyraziste imię „Polak”. Dlaczego? Poruszająco brzmi kronikarski opis dramatu, który rozegrał się o świcie 4 września w karczmie w Zwierzyńcu, gdzie dogorywał węgierski oficer i arystokrata Edvárd Nyáry. Dowódca powstańczej kawalerii został postrzelony w brzuch w ostatniej fazie bitwy, podczas pościgu za dragonami. Choć przez większość życia był kalwinem, „na pół godziny przed śmiercią, przy zupełnej przytomności umysłu, od nikogo nienamawiany, zrobił professyą Rzymsko-Katolicką, utrzymując, że chce umrzeć w tej wierze, którą wyznają jego towarzysze broni i w obronie której życie swoje położył”. Potem modlił się głośno, prosząc Boga i bliźnich (zwłaszcza piękne i cnotliwe Polki) o wybaczenie grzechów. Jego ostatnie słowa brzmiały: „Niech żyje Polska!”.

Ktokolwiek wspina się na Wzgórze „Polak”, przechodzi obok pomnikowych buków, z których przynajmniej jeden – uschnięty już dziś „Mikołaj” – był świadkiem historycznego triumfu dobra nad złem. Na szczycie zieleni się kępa, z której wydawał rozkazy „Lelewel”, a na pobojowisku rośnie żyto. Zbiorowa mogiła poległych znajduje się przy wjeździe do Zwierzyńca (osobny, słupowy nagrobek szeklerski – tzw. kopijnik – ma tylko major Nyáry), ale Wzgórze „Polak” wciąż żyje w pamięci pokoleń, jakby biło w nim wielkie, podziemne serce. I ja tam z żoną byłem, rześką wodę piłem, a com widział i słyszał, w wierszu umieściłem:


WZGÓRZE POLAK 

Na komendę Matki Boskiej i nobile verbum 
w bój ruszyło ponad tysiąc Polaków i Węgrów 
ale pamięć ich uczciła liczbą pojedynczą 
bo jak jeden mąż związali się z jedną ojczyzną 

oszalały człowiek-wzgórze całkiem jak z Leśmiana 
zarośnięty dziad śródleśny – weteran powstania 
zamiast włosów na czerepie ma bukowe liście 
jego broda jest in facto spłowiałym ścierniskiem 

późnym latem twarz marsową wystawia do słońca 
nie wykopie go z reduty żaden bies czy Moskal 
krew w nim krąży arteriami podziemnych strumieni 
my siedzimy mu na nosie zmierzchem zachwyceni 

i czujemy jego oddech pomieszany z wiatrem 
i patrzymy w bielma głazów na wieczność otwarte 
chętnie by nas – darmozjadów – strząsnął jak komary 
lecz nie może się poruszyć bo jest bardzo stary

piątek, 26 stycznia 2018

Korzec

Ruiny pałacu Czartoryskich w Korcu, rys. Napoleon Orda (ok. 1870)

Było kiedyś miasteczko całe z porcelany 
jakościowo nie gorsze od wyrobów z Miśni 
na spodku w polne kwiaty ręcznie malowanym 
lśnił barokowy pałac książąt Czartoryskich 

domy stały na rynku niczym filiżanki 
z portretu dumnie patrzył naczelnik Kościuszko 
a kto w porcelanowym dworze się pojawił 
w mig stawał się figurą czy raczej figurką 

jak mlecznik połyskiwał klasztor franciszkanów 
błękitnym ornamentem płynął potok Korczyk 
pod szkliwem – w zwyczajowym miejscu dla sygnatur – 
czuwało nad miasteczkiem oko opatrzności 

piękny był w dawnych czasach Korzec na Wołyniu 
chciałoby się mieć w zbiorach to wystawne cudo 
niestety pewnej nocy ktoś szarpnął witryną 
drzwiczki się otworzyły miasteczko się stłukło

Pierwodruk: „Sieci” 2018 nr 2

Sygnatury koreckiej wytwórni porcelany
Spodek z planem manufaktury (koniec XVIII w.)

piątek, 19 stycznia 2018

Nowe wiersze w „Arcanach”

W 138 numerze krakowskiego dwumiesięcznika znalazły się cztery moje utwory: „Moda polska”, „Fortepian Długosza”, „W malwach” i „Wieczór w Przemyślu”. Wszystkie pochodzą z tomu „Polonia aeterna”, który ukaże się w tym roku.


wtorek, 16 stycznia 2018

piątek, 5 stycznia 2018