czwartek, 24 października 2013

Raniona miłość

Obrońmy polską poezję przed barbarzyńcami!

Felieton z tygodnika "Gość Niedzielny" nr 43/2013

Czy Polacy mogą istnieć jako naród bez „Pana Tadeusza”? Obecna władza, która konsekwentnie usuwa ze szkół arcydzieła polskiej literatury, nie zaprząta sobie tym problemem głowy. Uważa, że uczniowie gimnazjum przeżyją bez obowiązkowego kontaktu z romantyczną poezją. I w pewnym sensie ma rację. Młodzi ludzie nadal będą oddychać, konsumować, siedzieć w internecie, słuchać krzykliwej muzyki, esemesować, chodzić na lekcje języka angielskiego, matematyki i podstaw marketingu. W przyszłości niektórzy z nich być może zrobią karierę w międzynarodowych korporacjach. Tyle że nie będą już Polakami.

W czwartek 17 października pod pomnikiem Adama Mickiewicza na Krakowskim Przedmieściu w Warszawie odbył się „Wiec w obronie poezji przed barbarzyńcami”. Zorganizowało go założone przez Jana Pietrzaka Towarzystwo Patriotyczne. Utwory klasyczne recytowali aktorzy, m.in. Anna Chodakowska, Halina Łabonarska, Jerzy Zelnik; własne wiersze czytali współcześni poeci, m.in. Leszek Długosz i Przemysław Dakowicz. I ja tam byłem, swoją cegiełkę dołożyłem. Dlaczego obrona romantycznego kodu jest dla nas tak ważna? Czemu zamiast starać się dołączyć do medialnych celebrytów zaangażowaliśmy się w sprawę – sądząc po „logice przemian cywilizacyjnych” – przegraną?

Polski romantyzm określił wspólnotę narodową jako wspólnotę losu, a w jej centrum postawił poezję. Po klęsce pod Maciejowicami, rzezi Pragi i traktacie zatwierdzającym III rozbiór Polski, po kilku falach wywózek na Sybir i emigracji poezja stała się żywiołem zastępującym realną politykę. Dla kilku pokoleń Polaków „Pan Tadeusz” stanowił prawdziwą ojczyznę. „Nie ulega wątpliwości – pisał w 1955 r. emigracyjny publicysta Juliusz Mieroszewski – że jeżeli trwamy do dziś dnia jako naród, wbrew faktom geopolityki, które sprzysięgły się przeciwko nam – to istniejemy przede wszystkim dzięki arcydziełom naszej literatury”.

Ale poezja romantyczna nie była jedynie depozytem przedrozbiorowych wartości i obyczajów, który umożliwił Polakom przetrwanie. Ucząc empatii dla prześladowanych oraz próbując odczytać sens zbiorowego cierpienia i istotę narodowego posłannictwa, zbudowała duchową więź, która na wieki połączyła „braci Polaków”. Jeśli w XIX w. staliśmy się nowoczesną wspólnotą narodową, to nie dzięki rewolucji, prawodawstwu czy Kościołowi, lecz poprzez poezję. Dlatego autentyczna polska polityka zawsze będzie przeciwieństwem czystego materializmu, a dojrzała polska poezja oprócz czułości i piękna zachowa również wymiar polityczny.

„Jeśli zapomnę o nich, Ty, Boże na niebie, zapomnij o mnie” – pisał Adam Mickiewicz w III części „Dziadów”. Znane nam sceny podróży zesłańców kibitkami w głąb Rosji wieszcz uznawał jedynie za wstęp do opisów więzień i „katorżnej roboty”. Swoim poematem miał zamiar objąć „całą historię prześladowań i męczeństwa naszej Ojczyzny”. Bóg nie pozwolił mu zrealizować projektu, ale tylko dlatego, że postawił na polifonię. Arcydzielny, apokaliptyczny obraz Sybiru dał Juliusz Słowacki w „Anhellim”. A kultura II RP przekształciła tę wizję w mit czytelny dla każdego – od profesora po rzemieślnika.

Słowacki przepowiedział nam „słowiańskiego papieża”. Niestety, pozostałe proroctwa wieszczów – również trafne – okazały się mniej pomyślne. W XX w. romantyczne arcydzieła służyły jako pochodnie rozświetlające mrok aktualnych wydarzeń. Skrajnie bolesnych doświadczeń było tyle, że zanim jedno przeszło do historii, już pojawiało się kolejne. Niemiecko-sowiecka inwazja, wojenna fala zsyłek, Katyń, Wołyń, spalona Warszawa, zdrada aliantów, następna emigracja, eksterminacja żołnierzy wyklętych, sowiecka okupacja... Bez chrześcijańskiej poezji ciężar naszych dziejów byłby nie do udźwignięcia.

Wierności wspólnocie polskiego losu dochowali twórcy pokolenia wojennego z Tadeuszem Gajcym na czele, Zbigniew Herbert w kraju, a także poeci emigracyjni: Jan Lechoń, Beata Obertyńska, Józef Łobodowski... „To jest ta miłość,/ Miłość raniona/ Co przeliczyła/ Całe bogactwo/ Odbudowane/ Rana po ranie:/ Wierność sumieniu,/ Sens ponad klęską,/ Tego nie wezmą,/ To było nasze/ Jest i zostanie” – pisał w 1968 r. Kazimierz Wierzyński, wielki narodowy poeta, którego wyrzekła się III RP. Czy jest sens kontynuować dzieło „ranionej miłości”, skoro świat już dawno uznał, że poezja się skończyła?

Świat ogłosił również śmierć Boga. Czy to oznacza, że Boga nie ma? Zadekretować można wszystko, także „zmierzch paradygmatu romantycznego”. Ale jak uciec od losu? Polskiego losu, który wciąż prowadzi nas przez wnętrze ognistego pieca. To, co zdarzyło się 10 kwietnia 2010 r. w Smoleńsku, nie pozwala wyrzec się romantycznego kodu, w którym zapisane jest doświadczenie wspólnotowej zagłady, duchowego trwania i ciągłego odradzania się w wolności. Narody, które zbudowały materialistyczną potęgę, mogą sobie pozwolić na rezygnację z wielkiej poezji. Polacy, żeby nadal istnieć, muszą świadczyć o swoim zbiorowym losie, dając świadectwo zwycięstwa miłości nad śmiercią.

Poezja cierpliwa jest, łaskawa jest. Poezja nie zazdrości, nie szuka poklasku, nie unosi się pychą; nie dopuszcza się bezwstydu, nie szuka swego, nie unosi się gniewem, nie pamięta złego; nie cieszy się z niesprawiedliwości, lecz współweseli się z prawdą. Wszystko znosi, wszystkiemu wierzy, we wszystkim pokłada nadzieję, wszystko przetrzyma. Poezja jest miłością.

poniedziałek, 14 października 2013

Nie ma polskości bez „Pana Tadeusza”!

Towarzystwo Patriotyczne - Fundacja Jana Pietrzaka - wzywa na wiec w obronie poezji przed barbarzyńcami.

Wiec odbędzie się w czwartek 17 października przy pomniku Adama Mickiewicza na Krakowskim Przedmieściu w Warszawie. Początek o godz. 15.00.

Udział zapowiedzieli poeci, m.in. Leszek Długosz, Jarosław Marek Rymkiewicz, Wojciech Wencel, oraz aktorzy, m.in. Anna Chodakowska, Halina Łabonarska, Jerzy Zelnik.

sobota, 12 października 2013

Homilia o. Gabriela Bartoszewskiego OFMCap

Wygłoszona 10. października w Bazylice Archikatedralnej p.w. Męczeństwa św. Jana Chrzciciela w Warszawie podczas Mszy św. w intencji wszystkich Ofiar katastrofy pod Smoleńskiem 42 miesiące po tragedii.

piątek, 4 października 2013

czwartek, 3 października 2013

Polska jak łyk tęgiego wina

Czas zburzyć mur zbudowany wokół niepodległościowej emigracji przez komunistyczną cenzurę.

Felieton z tygodnika "Gość Niedzielny" nr 40/2013
  
Komunistyczni zwyrodnialcy, którzy metodą katyńską mordowali żołnierzy podziemia niepodległościowego w pierwszej dekadzie PRL, zrobili wszystko, byśmy nigdy nie odnaleźli szczątków naszych bohaterów. Odbierając ciałom podmiotowość i wrzucając je do dołów śmierci, wierzyli, że na zawsze zacierają ślad po tych, którzy z bronią w ręku przeciwstawili się sowieckiej okupacji. Ekshumacje na powązkowskiej „Łączce” odsłaniają naiwność tej wiary. „Nie ma bowiem nic zakrytego, co by nie miało być wyjawione, ani nic tajemnego, o czym by się nie miano dowiedzieć” (Mt 10,26). Dzięki długoletnim wysiłkom Instytutu Pamięci Narodowej żołnierze wyklęci wracają w blasku chwały do naszej zbiorowej świadomości.

A co z pokoleniem emigracji niepodległościowej, tej niezłomnej, londyńskiej i nowojorskiej, która również stanęła do walki o wolną Polskę, precyzyjnie opisując czerwony terror w kraju, nazywając po imieniu sprawców zbrodni katyńskiej, piętnując zdradę aliantów w Teheranie i Jałcie, pamiętając o Monte Cassino, naświetlając wysiłek polskiego żołnierza, który – jak pisał Jan Lechoń – „Zdobywszy wolność innym dłońmi skrwawionemi,/ Dowiedział się nareszcie, że sam nie ma ziemi”? Co z generacją dipisów (od ang. displaced persons), obywateli unicestwionego państwa, weteranów zdemobilizowanej armii, działaczy politycznych, społeczników, publicystów i poetów, przechowujących dla nas insygnia władzy II RP i depozyt niepodległej kultury?

Mam wrażenie, że mur zbudowany wokół tych wspaniałych Polaków przez komunistyczną cenzurę wciąż istnieje. I jest o wiele trudniejszy do pokonania niż ziemia kryjąca szczątki żołnierzy wyklętych. Biografia Zygmunta Nowakowskiego, pierwszego szermierza niepodległościowej emigracji, którą w wielkim skrócie przybliżyłem przed miesiącem (GN nr 36), to nie materiał na okazjonalne wspomnienie o „ciekawym człowieku”, zapomnianym idealiście, jakich wielu w naszej historii. To jeden z fundamentów, na których powinna się wznosić kultura III RP. Jeśli nasza narodowa wspólnota ma się naprawdę wyzwolić z niewoli postkomunizmu, musimy nauczyć się języka Nowakowskiego, zrozumieć głoszone przez niego idee, dzielić z nim miłość tyleż tragiczną, co podnoszącą ducha: „Samo słowo »Polska« jest jak łyk tęgiego wina, które wzmacnia i jednocześnie zamracza, powiedzmy – upija. Lecz zarazem jest to jakby lucidum intervallum [stan chwilowej jasności umysłu po urazie mózgu – przyp. W.W.], które pozwala nam widzieć Polskę z ogromnej perspektywy na dystans wielu tysięcy mil i tysiąca lat”.

Gdy słyszymy „emigracja”, myślimy „Jerzy Giedroyc”. Ale pragmatyzm paryskiej „Kultury”, respektujący pojałtański porządek, sprawdzał się wyłącznie jako wsparcie dla peerelowskiej opozycji. Nie da się go uczynić wielkim mitem wolnej Polski. Żeby odzyskać tożsamość, trzeba nawiązać do tradycji londyńskich „Wiadomości” czy Instytutu Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku. Należy wrócić do momentu, gdy żywe były jeszcze związki z kulturą II RP, pojęcia honoru i niepodległości, marzenia o polskim Wilnie i Lwowie, wiedza o kluczowym miejscu Polski w światowej geopolityce, świadectwa drogi krzyżowej sybiraków, gorzka świadomość walki w obronie europejskiej cywilizacji i nikczemnej zdrady sojuszników. Żaden z tych tematów nie został poważnie podjęty w polityce III RP, nie mówiąc już o uczynieniu go filarem narodowej kultury.

Czyżbym domagał się powrotu do Polski pisarzy „miernych, ale wiernych”? Nic z tych rzeczy. Kazimierz Wierzyński i Jan Lechoń już przed wojną wyrobili sobie markę wybitnych poetów. Wstyd, że ich najlepsze wiersze, napisane na wychodźstwie, wciąż są Polakom praktycznie nieznane. Podobnie jak emigracyjne felietony Zygmunta Nowakowskiego. Felietonista, który talentem i skalą wyobraźni dorównywał Gilbertowi Keithowi Chestertonowi, ciągle jest traktowany po macoszemu, nawet przez swoje ukochane miasto.

Gdy 50 lat temu w Londynie umierał Nowakowski, wśród emigracji niepodległościowej powszechna była opinia, że naturalnym miejscem jego pochówku byłaby Krypta Zasłużonych na Skałce. Niestety, w Polsce wciąż rządzili komuniści. W 1968 r. prochy pisarza zostały bez rozgłosu sprowadzone do Krakowa i pochowane na cmentarzu Rakowickim. Już w naszych czasach – z inicjatywy historyka Pawła Chojnackiego – Pracownia „Małe Dzieje” rozpoczęła starania o ustanowienie roku 2013 pod Wawelem Rokiem Zygmunta Nowakowskiego. Wysiłek grupy społeczników był olbrzymi (przez pewien czas wydawano nawet gazetę „Przylądek Dobrej Nadziei”, poświęconą wyłącznie Nowakowskiemu), opór urzędników – jeszcze większy. Choć trudno w to uwierzyć, nadal nie ma w Krakowie ulicy czy pomnika Zygmunta Nowakowskiego.

Ostatecznie udało się zorganizować w Domu Zwierzynieckim skromną ekspozycję „Emigrejtan. Krakowianin na wygnaniu” (będzie otwarta do 20 października). W roku 1912 w tym samym budynku mieszkał Włodzimierz Iljicz Lenin, a w latach 1970–1990 mieściła się tu filia muzeum wodza rewolucji. Pół wieku po swojej śmierci Nowakowski, osobisty wróg Hitlera, Stalina i Churchilla, zanotował więc mały sukces: wyparł z ukochanego miasta bolszewickie widmo. Nie zmienia to faktu, że polska kultura potrzebuje obecności Emigrejtana w znacznie głębszym wymiarze. Nie tylko w Krakowie i nie tylko od wielkiego dzwonu.